Экскурсиялардың материалдық-техникалық инновациялары арасында QR-кодтауды, GPS-экскурсоводтарды, музейлердегі радиогидтерді, бағдарламалық аудиогидтерді пайдалану, интерактивті және виртуалды музейлер құру қарастырылған. Экскурсия саласының өнімдік инновацияларына, атап айтқанда экспедициялық, су асты, рудералдық экскурсиялар жатқызылады. Қазіргі кезде экскурсиялық фирмалардың маркетингтік және ұйымдастырушылық-басқарушылық инновацияларының арасында CRM негізінде сату жүйесін енгізу, арнайы музей акциялары, әлеуметтік тәсіл негізінде экскурсиялық кадрларды таңдау қарастырылады.

Экскурсияны өткізудің жаңа технологиясы экскурсиялық мекемелер мен музейлердің сайттарында виртуалды экскурсиялық турлар болып табылады. Зерттеулердің нәтижесі бойынша, музей заттарының шамамен 70% - ы қор қоймаларында, ал өз сайттарында музейлердің 1/3 аз бөлігі бар. Сондықтан, музей сайттарын қажетті мәліметтермен толықтырып отырған жөн. Сол арқылы адамдарға  веб-музейлерде саяхаттауға мүмкіндік жасау керек. Өз кезегінде, веб-музей туристерге виртуалды турға баруға, кез-келген экспонатты егжей-тегжейлі қарастыруға мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта виртуалды турлар Париждегі Лувр, Санкт-Петербургтегі Эрмитаж, Киевтегі Шевченко музейі, Нью-Йорктегі Метрополитен музейі сияқты ірі музейлерде мүмкін.

Сонымен қатар, виртуалды экскурсиялар тек музейлерге ғана емес, бүкіл аймақтарға да қызықты. Мысалы, Ресей темір жолдары Google-мен бірге 87 қала, 12 аймақ және әлемнің 2 бөлігі арқылы өтетін Мәскеу-Владивосток бағыты бойынша саяхат ұсынады.

ХХІ ғасырдағы музейлерге бару тек танымдық ғана емес, сонымен бірге олардың ойын-сауық функцияларын да жүзеге асыруды білдіреді. Соңғы функцияны музейлерде фестивальдар, мерекелер, концерттер ұйымдастыруға, балаларға арналған ойын алаңдарын ұйымдастыруға арналған залдар құру арқылы жүзеге асыруға болады. Сонымен қатар, соңғы жылдары музейлер кафелер мен кәдесый дүкендерінің коммерциялық қызметін белсенді түрде жүзеге асыра бастады.

Экскурсиялық қызметтің жаңа технологияларының бірі-квест-экскурсиялар. Олар Ресейдің еуропалық бөлігінде танымал. Мәскеу, Санкт-Петербург, Нижний Новгород, Кострома, Ярославль, Сергиев Посад сияқты қалаларда ересектер мен балаларға арналған ондаған квест-экскурсиялар әзірленіп, туристік нарыққа енгізілді. Квест-экскурсияларды инновациялық экскурсиялық өнім ретінде ұйымдастыру нәтижесінде экскурсиялық қызметтердің бәсекеге қабілеттілігі мен сапасы артады, туристік нарықта қосымша табыс алу қамтамасыз етіледі. Бұл бағыт туристік кәсіпорындар мен оқу орындары тарапынан белсенді насихаттауды қажет етеді.

Қазіргі уақытта экскурсиялық қызметте интерактивті туристік ойындар қолданыла бастады. Бір ойын алаңында (мысалы, тұтастай туристік дестинация, жеке көрікті жерлер, экскурсиялық көрсету объектілері және т.б.) геймификацияланған өнімдер де, виртуалды шындықтың электронды ойын технологияларын (AR-турлар және VR-турлар) ішінара қолданатын өнімдер де болуы мүмкін.

Экскурсия саласындағы жетістіктердің мысалы ретінде Ресей Федерациясының "Радиогид" компаниясының музейдің басқа келушілеріне кедергі келтірместен экскурсиялардың орналасқан жеріне қарамастан музей экскурсияларын өткізуге мүмкіндік беретін сандық байланыс аппараттарының жүйесін жасап шығаруын айтуға болады. Сонымен қатар, аудиогидтер деген терминге де тоқталғанымыз жөн. Аудиогидтер-бұл музей экспозициясымен, көрмемен немесе басқа да көрікті жерлермен тәуелсіз танысуға арналған ақпаратты немесе осы ақпаратты көбейтуге арналған құрылғыны қамтитын фонограммалар. Қазіргі аудиогидтер екі түрлі: аппараттық және бағдарламалық. Аппараттық аудио нұсқаулықтар музейлерде, экскурсиялық мекемелерде кең таралған және туристерге белгілі бір бағамен уақытша пайдалануға беріледі. Сыртқы жағынан, аппараттық аудио Нұсқаулық қашықтан басқару құралына ұқсас, ол жеңіл және ұзақ уақыт киюге ыңғайлы. Нұсқаулық құрылғыдағы нөмір музейдің қай бөлмесіне сәйкес келетінін көрсетеді. Көбінесе, аудиофрагменттің соңында экскурсияны жалғастыру үшін белгілі бір нөмірді басу туралы нұсқаулар беріледі. Сонымен қатар, нұсқаулықтарда нысандардың фотосуреттерін, аудио жазбалар мен бейнелерді орналастырылады, бұл экскурсоводтарды үлкен нұсқаулықтардан құтқарады. Бұл қосымшалар ақылы және тегін болып келеді. Ақылы аудио гидтерде экскурсиялық ақпараттан басқа, экскурсанттарға пайдалы мекемелер көрсетілген карталар жиі ұсынылады: тамақтану орындары, ойын-сауық орындары, орналастыру құралдары және т.б. қосымшалар App Store және Play Market-те қол жетімді. Бағдарламалық аудио нұсқаулықтардың артықшылығы-олардың әртүрлілігі. Туристер сапардың мақсаты мен ұзақтығына байланысты аудио Нұсқаулықтың ең жақсы нұсқасын таңдай алады. Мысалы, Эрмитаждың әлеуетті келушілеріне негізгі заттарға қысқаша шолу ұсынылады

Экскурсия саласындағы жаңа технологиялардың бірі QR кодтарын пайдалану болып табылады. Олар шаршы түрінде болады. Код элементтері (сызықтар мен квадраттар) модульдерде сақталған ақпаратты қамтиды. Деректер саны сақтауға болатын ақпарат көлеміне байланысты. QR кодтарын енгізудің артықшылығы-оларды жасау үшін лицензия алудың қажеті жоқ. Бұл технология кез-келген адамға қол жетімді және оны кез-келген салада, соның ішінде экскурсияда тегін пайдалануға болады.

QR кодтау технологиясы denso Wale Inc. арқасында пайда болды. 1994 жылы матрицалық типтегі екі өлшемді шрих коды құрылды, ол Quick Response (жылдам жауап) (QR) деп аталды. QR кодын экскурсиялық салада қолдану өте алуан түрлі.

Біз осы жаңалықпен бірінші кезекте музейдегі объектілерді жабдықтау қажет деп санаймыз. Сонымен қатар, QR кодтарын квест-экскурсияларды ұйымдастыруда да қолдануға болады, өйткені экскурсияның бұл түрі ақпаратты тәуелсіз іздеуді және бәсекеге қабілеттілікті арттырады.

Эскурсия саласындағы тағы бір жаңалық Inside Explorer интерактивті визуализация жүйесі. Ол Британ музейінде (Лондон) және Швед ежелгі музейінде (Стокгольм) енгізілді. Жүйе туристерге медициналық сканерлеу жүйесін қолданған кезде ежелгі саркофагтардың ішіне кіруге мүмкіндік береді.

Аталған инновациялық технологияларды экскурсия саласында пайдалану  музей экскурсиясын жоғары деңгейге көтеруге мүмкіндік береді. Бұл өз кезегінде еліміздегі музейлер мен олардағы тарихи-танымдық ақпараттарды өскелең ұрпаққа түсінікті тәсілмен сіңіруге көмектеседі. Сондықтан экскурсия саласындағы жаңа технологияларды барынша меңгеріп, пайдалана білгеніміз дұрыс деп санаймын.

Алтынай МАКАШОВА, Маңғыстау облыстық Серікбол Қондыбай атындағы мемориалдық музейдің экскурсия жетекшісі